SPOR SAKATLIKLARINDA YAPILABİLECEK ACİL MÜDAHELEDaha çok yumuşak doku arızaları dediğimiz türden ve gerçekten spor yaşamında ve sporcularda çok rastlanan sakatlanmaları ve bunların tedavi şekillerini gördük. Şimdi bir sakatlık durumunda nasıl hareket etmek gerektiğini görelim. Bir sakatlıkta olaya iki aşamada yaklaşmak gerekir.
a. İlk aşama
(1) Soğuk tedavi
(2) Tespit(bandaj)
b. İkinci aşama
Yangı (şişme, kanama, iltihaplanma) döneminin geçtiği kesin saptandıktan sonra :
(1) Sıcak tedavi
(2) Kuvvetlendirme (izometrik çalışma ile)
(3) Hareketlendirme
(4) Kuvvetlendirme (izotonik çalışma ile) Şimdi bu aşamaları sırasıyla görelim.
a. İLK AŞAMA
(1) SOĞUK TEDAVİ : Sakatlık derecesine bağlı olarak darbenin geldiği yerde az ya da çok tahribat söz konusudur. Sakatlanmadan hemen bir süre sonra organizma savunma sistemini faaliyete geçirerek orasını onarmaya koyulur. Hem organizmanın oraya yönelttiği savunma güçleri hem de orada tahrip olmuş bir kısım canlı doku ve değişen hücre ortamı, tümü bir şişkinlik, kızarıklık, sıcaklık artışı, ağrıya sebep olur. Tek sözcükle orada bir YANGI' ya neden olur. Yangının tedavisi için o bölgeye daha fazla kan gider ve o bölgede daha da kötü bir durum ortaya çıkar. Bunu önlemek için oraya soğuk uygulamak gerekir. Çünkü damarların soğukta büzüşme (vaso-kontraksiyon) özelliği vardır. Soğuk uygulayınca damarlar büzüşeceğinden yangının olduğu bölgedeki şişkinlikte az olacaktır. Şişkinlik baştan ne kadar az olursa, o kadar kısa zamanda iyileşme olacak, sakatlanmanın izi, kalıntısı azalacaktır. Soğuk uygulama doğrudan soğuk su, buz, kar, ya da özel hazırlanmış kimyasal soğutucularla yapılır. Ancak, buz veya soğuksu genellikle tercih edilmelidir. Soğuk tedavi şu şekilde uygulanır :
(a) Sakatlanmadan hemen sonra yangının olduğu bölgeye naylon torba içerisinde buz veya sakatlanan yer girebiliyorsa soğuk su dolu bir kabın içerisine konulmalı ve 3/1dk. Oranıyla 20-25 dakika tutulmalıdır.
(b) Soğuk uygulamanın 5 nci dakikasına doğru dayanılmaz bir acı oluşur. Yeterli, deyip uygulamayı kesmemeli, sabretmeli ve 20-25 dakika olana kadar uygulanmalıdır.
(c) Soğuk uygulama 3 saat arayla yinelenmelidir.
(d) Soğuk uygulama yangının durumuna göre 48-72 saate kadar devam ettirilmelidir.
(e) Soğuk uygulama arkasından mümkünse bandajlaşma yapılmalıdır. Sarılı bandajın üzerine %70 lik alkol konsantresi dökülmelidir.
(f) Şişlik inmeden, morarma geçmeden kesinlikle sıcak uygulamaya başlanmamalıdır.
(2) TESPİT (BANDAJLAMA) : Sakatlanmış bir sporcunun aşırı zorlanmış bir eklemi olsun, tekmeyle zedelenmiş bir kası olsun çok zayıf bir durumda olduğu kadar her türlü hareket onu daha da zayıf daha da kötü yapar. Bu yüzden her türlü gerilme, büzülme ve hareketten korunması gerekir. Bunun için yapılan bandajın üzerine %60-70 oranında suyla karıştırılmış alkol tatbik edilir.İstirahat edileceği için bandaj gerçekten eklemi koruyacaktır. Ayrıca, yapmış olduğu dış baskı nedeniyle şişmeyi önler. Bandaj yapılırken özel yapılmış elastik bandajlar kullanılmalıdır. Eğer bulunmaz ise bir bez kumaştan çarşaf parçasından yararlanılabilir. Bandaj yapılırken dikkat edilecek en önemli husus,o bölgedeki kan dolaşımını engellemeyecek ve rahatsızlık vermeyecek sıkılıkta sarılmasıdır. Bandaj uygulaması, eklem veya kas tamamen iyi olana kadar devam eder.
b. İKİNCİ AŞAMA
(1) SICAK TEDAVİ : Sıcak uygulamadaki amaç; o bölgede birikmiş olan artık maddelerin (parçalanmış hücreler, kan pıhtısı vb.) kan dolaşımını hızlandırmak yoluyla atılmasıdır. Sıcak uygulama aşağıdaki şekillerde yapılır.
(a) 39-45 C sıcaklığında sıcak su bir kovayla ve termafor (su torbası) ile olgunun olduğu bölgeye konur.
(b) Isı etkisi olan Enfraruj, parafin banyoları, yüksek frekanslı akımlar (DİATERMİ, ULTRA-SON vb.) gibi bir takım araçlar kullanılabilir.
(c) Doktorun uygun gördüğü pomatlar ile (LASONİL,ANESTOL, BUTALGON,vb.) kan dolaşımı akışı istikametinde masaj yapılabilir. En pratik olanı sıcak su uygulaması ve pomatların kullanılmasıdır. 10-15 dakikalık sıcak su uygulamasından sonra pomatla masaj yapılmalı ve bandaj ile sarılmalıdır. Günde iki defa sıcak uygulaması yapmak uygun olur. Çünkü bu şekilde sıcak tedaviye erken başlanıp başlanmadığını kontrol etmiş oluruz.
(2) KUVVETLENDİRME (İZOMETRİK ÇALIŞMALARLA) İyileşmeye başlayan kas veya eklemi, kireçlenme olmasın, eklem hareketliliği azalmasın, kas atrofiye (kasta görülen incelme, zayıflama) uğramasın diyerek, bir takım egzersizleri yapmakta fayda vardır. Ağrıya saygı prensibinden hareketle izometrik kas çalışmalarına (kasın boyunda hiç bir değişiklik olmadan yapılan çalışmalar) öncelikli ağırlık verilmelidir. Bu çalışmalarda şu hususlara dikkat edilmesi gerekir.
(a) Ağrı olmayacak ya da en azından artmayacak,
(b) Eklem kesinlikle hareket etmeyecek,
(c) Ne kadar kas grubu varsa hepsine yönelik çalışma olacak.
SAKATLIK SONRASI SPORA DÖNÜŞ VE YENİDEN KONDİSYONLANMA
Spor sakatlıklarından korunmanın en önemli öğesi hiç şüphesiz, yeterli fiziksel uygunluğu geliştirecek şekilde antrenman planlanması yapmaktır. Bu prensip hem boş zamanlarını değerlendirmek için egzersiz yapan amatörler hem de yüksek performans sporcuları için geçerlidir. Sakatlığın ya da operasyonun ardından rehabilitasyonun uygun yapılması da son derece önem taşımaktadır. Antrenmana çok erken başlamak ya da her ne pahasına olursa olsun, fiziksel uygunluğa çok kısa süre içinde ulaşmaya çalışmak sakatlıkların tekrarlanmasına yol açabilir. Bu durum ise ciddi,hatta kalıcı bir bozukluk riski anlamına gelmektedir. Daha kötüsü sporu tamamen bırakmak gerekebilir. Birçok durumda bu tip sorunların öncelikle sakatlık ya da operasyona bağlı olmadığı ve sakatlanmanın ardından spora ve aktivitelere erken dönüşe bağlı olduğu belirtilmektedir. Organizmaya genel kondisyonu tekrar kazandırmak sakatlık geçiren tarafın özel olarak kuvvetlendirilmesi kadar önem taşımaktadır.
TEMEL PRENSİPLER
(1) Kalıcı bir sakatlıktan sakınmak istiyorsanız ağrıya bir uyarı sinyali olarak önem veriniz.
(2) Sakatlık durumu ile ilgili olarak herhangi bir konuda şüphesiz,endişeniz varsa hekim, fizyoterapist, masör ya da deneyimli bir kimse olarak antrenörünüze danışmaktan çekinmeyin. Bu ekip sakatlığınız için özel bir antrenman programını bireysel durumunuza göre planlayacaktır.
(3) Hasta, yapılan programı uygulamalı ve sonuçlarını değerlendirip ilgililerle tartışmalıdır.
(4) Genellikle az sıklıkla yapılan düşük şiddetteki yüklenmeler tercih edilmelidir. Burada anahtar cümle (egzersizlere erken başlamalı, ancak yükü tedricen arttırmalıdır) olmalıdır.
Sakatlık sonrası başarının yalnızca kuvvet antrenmanlarıyla değil, sabırla ve düzenli olarak yapılan rehabilitasyon uygulamalarıyla elde edilebileceğini hatırlayınız.
Yazının Devamı: http://www.bilgibu.com/saglik/spor-ve-sakatliklar.html
Testere 7 
